Schermopname van De Volkskrant Online 4 april 2014

“Timmermans: Oekraïne toetreding tot EU beloven is geen oplossing” (De Volkskrant 4 april 2014)

Ik heb de allergrootste bewondering voor minister Timmermans. Eerst maande hij op internationaal platform tot voorzichtigheid in de galm van de roep om sancties tegen Rusland vanwege de annexatie van de Krim (wees geen papieren tijger maar doe alleen dat wat zinvol effect zal kunnen hebben) en nu spant hij zich alweer (of nog steeds) in voor het voorkomen van verdere escalatie door te pleiten voor het afzien van het doen van weinig realistische beloftes aan Oekraïne. Oké, zo zullen een boel mensen in repliek misschien het beeld van de “appeasement” willen oproepen om aan te geven dat de dreiging in de 1930er jaren escaleerde doordat de agressor steeds zijn zin kreeg om hem maar niet nóg bozer te maken met de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog tot gevolg (grote stappen, maar daarmee komen we wel thuis). Daar stel ik dan toch maar het algemeen aanvaardde inzicht tegenover dat één van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog de diplomatieke ramp was die volgde uit de werking van de garantieverdragen.

James Joll, The Origins of the First World War, Longman London & New York 1984

Hoe verliep het ook weer? Serviërs troffen de Oostenrijkers en die Oostenrijkers sloegen daarop terug. De Russen dekten evenwel de Serviërs en zij stelden zich dan ook vijandig op tegen de Oostenrijkers. Die werden evenwel met een garantieverdrag gedekt door de Duitsers zodat zij zich vijandig opstelden tegen de Russen. De Russische veiligheid werd weer gegarandeerd door de Fransen die om die reden dus tegenover de Duitsers kwamen te staan (waar ze sowieso al graag een appeltje mee zouden schillen!). En tegenover de Oostenrijkers. De Engelsen zijn met de betrokkenheid van de Fransen meteen in het spel getrokken. Hoe de Ottomaanse Turken erin werden getrokken weet ik even niet meer maar het ligt voor de hand dat zij fel gekant waren tegen de expansie van de Servische nationalisten. Het oude Concert der europese mogendheden van de negentiende eeuw produceerde opeens een verschrikkelijk wanklank.

Domino Day kwam op 28 juni 1918 in Sarajewo, met de politieke moord op Franz Ferdinand, de troonopvolger van Oostenrijk, door een Servische nationalist. In de komende maand escaleerden de geschillen, die allemaal hun diepere oorzaken hadden (zoals de wapenwedloop, de onopgeloste kwalen van de nasleep van de Frans-Duitse Oorlog, de frustraties over de koloniale expansie etc, waarvoor lees of herlees James Joll, The Origins of the First World War, 1984), tot een maand later alle garantieverdragen als dominosteentjes omvielen. (Of eigenlijk juist in werking traden; wat omviel was de gegarandeerde vrede). Het kluwen van garantieverdragen was niet de diepste oorzaak maar wel de meest opvallende oorzaak en in zekere zin meteen ook weer de meest sluimerende omdat het na de eerste zet een mechanisme in werking stelde dat niet meer kon worden gestopt. Een “systems failure” die nu wel gemakkelijk te beheersen zal zijn? Recepten opdissen uit de geschiedenis is een hachelijke onderneming: zodra iemand “appeasement” roept, denk ik aan Domino Day. Dreiging moest veiligheid garanderen. Dat principe kennen we uit de Koude Oorlog.

Neutraliteit zit er niet in, ook deze keer niet (de meidagen van 1940 natuurlijk indachtig). Ik hoop dat mensen luisteren naar Timmermans. En laten ze James Joll’s boek maar weer eens lezen. Dat kan sowieso geen kwaad.