Het parlement van het Verenigd Koninkrijk heeft in gisteren (22 April 2024) ingestemd met het plan van de regering van Rishi Sunak om “illegale migranten” per vliegtuig naar Rwanda te deporteren. Dat Afrikaanse land is daarmee dan de officiële zakenpartner van het VK in de uitbesteding van de asiel-aanvraag en opvang. Eerdere pogingen om de uitbesteding te realiseren zijn tegengehouden door rechterlijke uitspraken omdat Rwanda geen veilige plaats zou zijn voor de gedeporteerden.
Boris Johnson had het plan voor de uitbesteding van asielopvang aan Rwanda reeds in april 2022 geïntroduceerd als “oplossing” voor het verenigd Koninkrijk. De eerste poging om een lading mensen af te voeren per vliegtuig is nog op het nippertje tegengehouden door een uitspraak van rechters van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (14 juni 2022). De uitzetting zou onherstelbaar leed kunnen toebrengen aan de migranten omdat de mensenrechtensituatie in Rwanda zorgwekkend werd geacht. Die uitspraak verplichtte de Britse regering tot een rechtsgang in eigen land, via de High Court en de Court of Appeal tot de Supreme Court (zie o.a. BBC News 15 November 2023). Ook die rechters bepaalden, op 15 November 2023, dat de deportatie en uitbesteding niet door mocht gaan vanwege het gebrek aan veiligheid in Rwanda. Mensenrechtenorganisaties hadden uiteraard fel geprotesteerd tegen de deportatieplannen (zie verwijzingen naar o.m., Human Rights Watch). De regeling zou in 2023 hebben voorzien in de opname van zo’n 1000 mensen van een geschat totaal van 27.000 mensen die met bootjes in een enkel jaar in Engeland zijn gearriveerd (Clyne, 15 november 2023). Veel van het geld dat ermee is gemoeid was reeds aan Rwandsa uitbetaald.
Tot dusver was het beoogde deportatieproject door de gelding van het internationaal humanitair recht succesvol tegengehouden. Maar nu heeft de Britse regering in antwoord op de juridische blokkades het verdrag met Rwanda inmiddels aangepast met een wet (voorgesteld op 7 december 2023 en gisteren goedgekeurd) met onder meer de bepaling dat de mensen alleen naar het VK kunnen worden teruggestuurd en niet naar enig ander land kunnen worden uitgezet. Ook is er door de regering bepaald, geheel in weerwil van alle waarschuwingen van mensenrechtenorganisaties, dat Rwanda een veilig land is voor de gedeporteerden. Dit is dis gedaan met een wet, de “Safety of Rwanda (Asylum and Immigration) Bill” van 7 december 2023: “this Act gives effect to the judgement of Parliament that the Republic of Rwanda is a safe country.” (zie verwijzingen in de eindnoot). De wet bevat ook een diskwalificatie (“Disapplication”) van delen van de “Human Rights Act 1998”. Het Parlement heeft de wet geaccepteerd enaldus ook het deportatieplan goedgekeurd. Als was het een spel van welles-nietes-welles en dat zien we steeds vaker: de ene keer opteren politici voor de inzet van de wet om hun politieke wil op te leggen (“lawfare” / “wetstrijd”, waarvoor zie o.a. mijn twee Vimeo video’s in de eindnoot ), ook in de westerse liberale democratiën, en de andere keer, zoals in dit geval, schakelen ze de rechters met pennenstreken uit. Net zo makkelijk. Dat het internationaal humanitaire recht zomaar door politieke besluiten kan worden terzijde geschoven is een actuele trend–– de straffeloosheid van Israel’s door het Internationaal Gerechtshof “plausibel” geachte genocidale misdadigheid indachtig.
De implicatie voor de gelding van het internationaal recht en de rechtstatelijkheid in het algemeen lijkt velen te ontgaan. Zo lees je in het NOS bericht de volgende zinnen hierover:
“Rwanda werd door de rechters als “niet veilig” bestempeld: er bestond een risico dat de migranten uiteindelijk onrechtmatig zouden worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. Bovendien waren er zorgen over het asielproces in het Afrikaanse land. Dat probleem is door de Britse premier Sunak nu verholpen. Met de nieuwe wetgeving heeft de premier bereikt dat het veiligheidsargument niet meer in de weg staat. Het Lagerhuis heeft Rwanda nu als veilig bestempeld.”
We lezen hier dat het probleem is verholpen met “nieuwe wetgeving”. En die wet behelst een politieke verklaring dat Rwanda veilig is. Weg met de rechters. Dat is een gevaar dat ook onze rechtstatelijkheid bedreigt: denk maar aan de stemmen die hier nu opgaan om het stikstofprobleem op te lossen door gewoon de eisen te verlagen. Weg met de uitspraak van de rechter in de Urgenda zaak. Zo gaat het ook met de uitspraak van de rechter (oook in beroep) in de zaak van Oxfam-Novib / Pax Nederland / The Rights Forum tegen de staat inzake de levering van onderdeling van de Joint Strike Fighter aan Israel. En zo gaat het steeds met “de heer” Wilders die rechters wreekt, verdragen wil negeren, politieke tegenstanders voor de rechter daagt (O, gotspe!) en andere politici beweegt tot het maandenlang vergaderen over de wenselijkheid om de grondwet te blijven respecteren. De specifieke oplossing waar Rishi Sunak c.s. mee is gekomen is nu juist de kern van het nieuws, lijkt me. Want dát gaat ons het meest aan. Niet in de laatste plaats omdat de Rwanda-deal een precedent zou kunnen blijken te zijn voor snode plannen van onze aanstaande Tokkie-coalitie. De afkondiging van een “asielcrisis” met de bedoeling om strengere maatregelen te kunnen nemen ligt vandaag reeds als voorstel op de formatie onderhandelingstafel (https://nos.nl/nieuwsuur, 23 April 2024).
Ik besluit met een korte overweging over de voorgeschiedenis van de Rwanda deal. Het Rwandese bedrijfsplan van de uitbesteding van asielopvang is namelijk ouder dan 2022. Denemarken ging het VK in mei 2021 al voor in de overweging van de mogelijkheid om de (nieuwgekomen) asielzoekers in het eigen land tegen betaling te laten opvangen in Rwanda (Amnesty International, 5 Mei 2021; http://www.lirb.nl/historia-the-historyliner/another-scramble-for-africa/). Maar de Deense plannen stuitten ook op juridische en politieke problemen in EU verband. Denemarken had ook deelgenomen aan de trend om asielzoekers naar eilanden te sturen om in afzondering een tijdje weg te kwijnen en aldus potentiële asielzoekers te ontmoedigen naar het land te komen. In het Deense geval ging het om het eiland Lindholm. Australië stuurde bootvluchtelingen naar de Pacifische eilanden Nauru en Manus. Reeds in de 1990er jaren stuurde de VS asielzoekers uit Haïti naar Guantanamo Bay (https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2264298). Nederland doet nu eigenlijk hetzelfde, met de gelijke motivatie, door de asielzoekers te laten wegkwijnen in het moedwillig te mager geoutilleerde opvangcentrum in Ter Apel.
Maar de Rwanda deal heeft nog een meer directe en opmerkelijke voorloper: Netanyahu had namelijk in 2018 geijverd om Afrikaanse migranten, tot een geschat totaal van 37.000 uit voornamelijk Eritrea and Sudan, uitgezet te krijgen naar Rwanda met hulp van de UNHCR. Dat plan is in april 2018 gesneuveld (zie verwijzingen in de eindnoot). Maar het is wel sterk dat de hele gewraakte constructie natuurlijk uit de koker is gekomen van de staatkundige specialist in de verdrijving van grote groepen mensen: de staat Israel. En het is nu ook bijna toepasselijk dat het plan is geaccepteerd door het Britse parlement: want het waren de Britten die in de achttiende eeuw (vanaf het besluit van 18 Augustus 1786) en de negentiende eeuw hun proletariërs –– die arme lieden die de pech hadden ergens van te zijn beschuldigd –– massaal deporteerden naar een continent dat zij beschikbaar en geschikt achtten, Australië. Later achtte de Britse politiek het land van Palestina evenzo geschikt voor de afvoer van proletariërs uit Oost-Europa (vanaf de Balfour Declaration van 2 November 1917: neem voor verantwoording van mijn woordkeus gerust contact op en dan zorg ik voor een motivatie met verwijzingen).
En zo zien we hoe Engeland en Israël historisch nauw met elkaar verbonden zijn, en blijven, in hun gedeelde “settler colonialist” mentaliteit.
Eindnoot met verwijzingen
Jeffrey Heller, “Israel’s Netanyahu scraps African migrant relocation deal with U.N.”, Reuters, 3 April 2018 (https://www.reuters.com/article/idUSKCN1HA18F/)
Noa Landau, “Netanyahu Accuses U.S. Human Rights Group of Foiling Asylum Seeker Deal With Rwanda, Says Will Investigate”, Haaretz, 3 April 2018 (https://www.haaretz.com/israel-news/2018-04-03/)
Redactioneel, “Netanyahu accuses EU, New Israel Fund of pressing Rwanda to nix migrants deal”, The Times of Israel, 3 april 2018 (https://www.timesofisrael.com/netanyahu-accuses-eu-new-israel-fund-of-pressing-rwanda-to-nix-migrants-deal/)
Redactioneel “‘Asielzoekers moeten op het Deense eiland gaan inzien dat het uitzichtloos is'”, NOS 19 december 2028 (https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2264298)
“Denmark: Plans to send asylum-seekers to Rwanda “unconscionable and potentially unlawful”, Amnesty International, 5 Mei 2021 (https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/05/denmark-plans-to-send-asylum-seekers-to-rwanda-unconscionable-and-potentially-unlawful/)
Rhys Clyne, “The government’s Rwanda asylum seeker plan won’t work”, Institute for Government, 14 april 2022 (https://www.instituteforgovernment.org.uk/article/comment/governments-rwanda-asylum-seeker-plan-wont-work)
Redactioneel, “Europees Hof grijpt in: eerste asielvlucht uit VK naar Rwanda toch geannuleerd”, NOS Online, 15 juni 2022 (https://www.nos.nl/l/m/2432725)
Redactioneel, “Denmark: Joint Statement Brings Little Clarity on Rwanda Outsourcing but Generates Renewed Critique”, European Council on Refugees and Exiles (ECRE), ECRE Weekly Bulletin, 16 september 2022 (https://mailchi.mp/ecre/ecre-weekly-bulletin-16092022?e=989a4aebdd#Denmark).
Yasmine Ahmed, “The UK Should Abandon Its Rwanda Asylum Deal, Once and For All” (orig, in The Independent), Human Rights Watch, 12 October 2023 (https://www.hrw.org/news/2023/10/12/uk-should-abandon-its-rwanda-asylum-deal-once-and-all)
Dominic Casciani & Sean Seddon, “Supreme Court rules Rwanda asylum policy unlawful”, BBC News, 15 November 2023 (https://www.bbc.com/news/uk-67423745).
“Rishi Sunak said the government would work on a new treaty with Rwanda and said he was prepared to change UK laws.”
Rhys Clyne, “Rishi Sunak backed himself into a corner with the Rwanda plan – as Suella Braverman warned”, Institute for Government, 15 November 2023 (https://www.instituteforgovernment.org.uk/comment/rishi-sunak-rwanda-suella-braverman)
Emily McDonnell, “UK Supreme Court Finds UK-Rwanda Asylum Scheme Unlawful”, Human Rights Watch, 15 November 2023 (https://www.hrw.org/news/2023/11/15/uk-supreme-court-finds-uk-rwanda-asylum-scheme-unlawful).
Sir Jonathan Jones KB KC (Hon.), “The Supreme Court’s Rwanda verdict and Rishi Sunak’s response: what happens next?”, Institute for Government, 16 November 2023 (https://www.instituteforgovernment.org.uk/comment/supreme-court-rwanda-rishi-sunak-response#:~:text)
H.J. Lirb, “Another Scramble for Africa”, Lirblog, 4 januari 2024 (http://www.lirb.nl/historia-the-historyliner/another-scramble-for-africa/)
De originele indiening van de Safety of Rwanda (Asylum and Immigration) Bill van 7 december 2023 (https://publications.parliament.uk/pa/bills/cbill/58-04/0038/230038.pdf). Amendamenten: https://bills.parliament.uk/bills/3540/publications. Laatste amendament: “Safety of Rwanda (Asylum and Immigration) Bill” (https://bills.parliament.uk/bills/3540)
Lawfare / Wetstrijd
H.J. Lirb, “Juridische ontsporing. Van daadstrafrecht tot intentiestrafrecht”, 10 sep 2019 (vimeo.com/432498775). Alessandro Gamberini, Italiaans strafrechtadvocaat, over de juridische ontsporing in het Spaanse strafproces tegen het streven naar de Catalaanse zelfbeschikking, over de noodzaak om burgerlijke ongehoorzaamheid te beschermen, met ook referentie naar zijn verdediging van Carola Rackete, de kapitein van Sea Watch 3 die in juni 2019, die Afrikaanse drenkelingen op Lampedusa liet ontschepen in weerwil van het verbod van Minister Salvini. Registratie van zijn bijdrage tot een paneldiscussie, geleid door een prominente Catalaanse journalist, Antoni Bassas (ARA), in de Foreign Friends of Catalonia “Conferència Catalunya al món” gehouden in de Paranimf de la Facultat de Medicina de la Universitat de Barcelona op 10 september 2019.
H.J. Lirb, “Wet-strijd en de politisering van de rechtspraak”/ “Lawfare and the Politicization of the Judiciary” (Nederlands ondertiteld). Professor Alfred De Zayas on International Law à la carte, 8 October 2019 (vimeo.com/426553497)