De afgelopen weken heb ik, wellicht voor velen tot vervelens toe, nogal wat stukjes geschreven over de potentieel gevaarlijke situatie die zich aan het ontwikkelen is rond het illegale referendum over Catalaanse onafhankelijkheid. Daarbij heb ik vooral aandacht geschonken aan de Catalaanse kant van de zaak. De Spaanse visie, die van Madrid, is me steeds weinig intelligent overgekomen – de Partido Popular zijnde wat die is – waarbij in principe weliswaar de nominale letter van de wet wordt gevolgd maar waar in de praktijk er grof over de grieven en dromen van het Catalaanse volk wordt gewalst. Toch is het zaak om ook bereid te blijven goed te luisteren naar de meer verstandige critici van de onafhankelijkheidsbeweging. En zo las ik vanmorgen op de website van de Italiaanse krant Corriere della Sera een interessant interview met Javier Cercas, een schrijver van politiek geëngageerde historische romans (waar ik er geen enkele van heb gelezen, zo zeg ik er meteen bij), die voorheen verbonden was aan de universiteit van Girona met een leerstoel voor Spaanse literatuur en die thans voltijds schrijver is en columnist voor El Pais. Een van zijn boeken, Anatomía de un instante (The Anatomy of a Moment in het Engels) uit 2009 gaat over de omstandigheden en achtergronden van de mislukte staatsgreep van 1981. Het is een controversieel boek gebleken zoals blijkt uit een artikel in The Guardian van 4 april 2011: ‘While The Anatomy of a Moment played a part in unearthing the past, it also controversially defended Spain’s tacit “pact of forgetting” – a path to reconciliation without trials or truth commissions that was settled in writing by the 1977 amnesty law. “If you want total justice – to judge all Francoists – you’re not going to get freedom; the army won’t accept it,” he [Cercas] says. “Sometimes total justice is total injustice – witch-hunting. Everyone was implicated in Francoism when my father was a kid.” The pact was made, he suggests, by those who remembered civil-war bloodletting, and what score-settling could actually mean. “It’s become a historical cliché that, in the change from dictatorship to democracy, Spain forgot. But it’s totally false. What happened was society, especially the political class, decided not to use the past as a political weapon, to construct something for all of us.”‘ (https://www.theguardian.com/culture/2011/apr/04/javier-cercas-spain-life-writing)
In het interview voor de Corriere della Sera waarschuwt Cercas dat er nu dezelfde sfeer begint te ontstaan als er heerste in 1934, aan de vooravond van de Spaanse Burgeroorlog. Een vergelijkbaar explosiegevaar is nu veroorzaakt, vindt hij, door de beslissing van Catalaanse bestuursleden om een illegaal referendum over afscheiding te organiseren. Cercas noemt het zelfs een staatsgreep (http://www.corriere.it/esteri/17_settembre_28/cercas-il-voto-catalogna-golpe-dobbiamo-impedire-nuova-guerra-civile-342dca52-a3b8-11e7-a066-220c02125bda.shtml). Eerder al uitte hij als columnist zijn primaire bezwaar dat het referendum van 1 0ctober niet alleen de Catalanen aangaat, maar ook alle – volgens de huidige startpositie bezien – andere burgers van Spanje: “Porque el referéndum ilegal convocado a la brava por la Generalitat para el 1 de octubre próximo no pretende decidir el futuro de Cataluña —cosa que por fortuna llevamos haciendo los catalanes desde el inicio de la democracia, en elecciones municipales, autonómicas, estatales y europeas—, sino el futuro de España entera, cosa que obviamente deberíamos decidir todos los españoles, y no solo los catalanes.” (Cercas in zijn column in El Pais van 17 juli 2017 over het gevaar van Catalaans nationalisme: https://elpais.com/elpais/2017/07/17/opinion/1500296719_894169.html). De Catalanen mogen wat hem betreft best proberen onafhankelijkheid te bereiken, maar dan moet dat toch in overleg met de rest van Spanje gebeuren, langs de constitutionele weg. Volgens hem zijn de Catalanen (van Pujol tot Mas en Puigdemont) onvoldoende bereid geweest om te overleggen en te onderhandelen. Hij heeft het sowieso liever niet. De afscheiding zou volgens hem een onwenselijke en gevaarlijke stap terug zijn in de richting van gevaarlijk nationalisme, volgens een populistische trend (zie noot 1) die niet past in zijn begrip van een modern democratisch Europa (een visie die m.i. te destilleren is uit voornoemde artikelen). Cercas hekelt de onverzettelijkheid van de Catalanisten (vertegenwoordigd door Puigdemont) die alleen dát willen accepteren wát ze precies vragen en die lak hebben aan het feit dat hun eisen ook grote gevolgen zullen hebben voor, ik herhaal het weer, alle andere Spanjaarden (noot 2).
De Catalanisten hebben de vluchtauto gestart en zijn nu bezig in volle vaart tegen de muur aan te knallen. Want ja, ook al heb je misschien nog zozeer gelijk en verdien je misschien je onafhankelijkheid, hoe kom je op een acceptabele manier tot een democratische vertegenwoordiging in Europa zonder eerst door de nationale staat te gaan? De Europese Unie moet, mijns inziens, worden hervormd tot een federatie van regio’s, door de koppeling van metropolen en rurale gebieden in een netwerk, en niet van nationale staten.
Noot 1: «L’immagine che lega questa crisi all’ascesa del populismo in tutta Europa è del 2011. L’allora President catalano Artur Mas si trovava assediato dalla folla inferocita per la sua politica di tagli e sacrifici. Dovette entrare nel Parlament con l’elicottero. Fu uno choc, ma invece di assumersi la responsabilità di scelte impopolari, decisero di dare tutte le colpe a Madrid e vagheggiare il paradiso della indipendenza. È un procedimento tipico del populismo: la colpa non è mai nostra, ma di qualcun altro. In questo caso della Madrid ladrona, come avreste detto in Italia» (http://www.corriere.it/esteri/17_settembre_28/cercas-il-voto-catalogna-golpe-dobbiamo-impedire-nuova-guerra-civile-342dca52-a3b8-11e7-a066-220c02125bda.shtml).
Noot 2. “Soberbia, o matonismo, es decidir que nosotros, los catalanes, vamos a decidir por todos los españoles, o de lo contrario violamos o intentamos violar las reglas que nos hemos dado entre todos. Soberbia, o matonismo, es pretender negociar con el Gobierno español una salida a la presente situación sobre la base de un lema acuñado por el actual presidente de la Generalitat, Carles Puigdemont, que dice así: ‘O referéndum o referéndum’; o sea: ‘O lo que yo quiero o lo que yo quiero’. Y puro y simple matonismo es decir, como ha dicho el presidente Puigdemont ante una asamblea de alcaldes independentistas, no sé si dirigiéndose a los no independentistas, al Gobierno de Madrid o al resto de España: ‘Damos miedo, y más que daremos’ “(https://elpais.com/elpais/2017/07/17/opinion/1500296719_894169.html)