Facebook stukje naar aanleiding van een interview met de Spaanse woordvoeder van VOLT in El Periodico 14 april 2019.

Eindelijk is er ook voor Nederlanders de mogelijkheid om voor de Europese Verkiezingen te stemmen op een transnationale partij, VOLT, een partij met mooi omschreven doelstellingen die uitgaat primair van een Europese burgerzin in plaats van vooral een nationaal burgerzin. Eindelijk zou zo, hopen ze, de starre politiek van de klassieke grote partijen worden doorbroken. Die oude politiek heeft zo veel mensen vervreemd van de Europese gedachte, zoveel mensen in de democratie teleurgesteld achtergelaten en vaak ook zoveel nepotisme en corruptie gebracht. VOLT brengt een fris perspectief, positief en jeugdig. Mooi. Oké, denk je dan, die partij zal toch wel begrijpen waar het de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging om gaat – de samenleving democratisch doen vrijworstelen van de verstikkende greep van de Spaanse Staat, met zijn autoritaire, corrupte, niet-responsieve, arrogante en gewelddadige eigenschappen, om vervolgens zo snel mogelijk enthousiast door te werken aan de versterking en verrijking van het Europese avontuur. Maar nee. De Europese burgers van VOLT zijn alleen gericht op het geheel en hebben het kennelijk niet zo op aanvullende identiteiten of regio’s. Over Catalonië wordt dan ook geen woord gerept in de programma’s, websites, de Facebook en Twitteraccounts van de verschillende afdelingen. De woordvoerder van de Spaanse afdeling zegt er wel iets over: Julio Guinea acht het het Catalaanse “conflict” een ontwrichtend gevaar voor de EU (“El proyecto debe ser federal ante intereses atlantistas que no quieren Constitución europea y se sirven de armas arrojadizas como el conflicto catalán, un nacionalismo feroz que puede contribuir a fracturar la UE. La cuestion catalana no es un problema interno de España, sino europeo.”). Hij ziet de Catalaanse strijd voor democratische emancipatie als een “woest nationalisme” dat de EU bedreigt en daarmee speelt hij de belangen van de gevestigde staten in de kaart, de klassieke natiestaten die allemaal zijn doordrenkt van hun eigen dominante nationalismes (van Macron’s bloedend hart van Frankrijk tot de verplichting om stieren te bevechten bij de Spaanse nationalisten). Door volkomen voorbij te gaan aan het feit dat mensen met hun naasten in de eigen regio met elkaar zijn verbonden, hoewel niet door “Blut und Boden” dan toch wel door gemeenschappelijke belangen en geschillen die op democratische wijze steeds weer opnieuw moeten worden opgelost. VOLT heeft dus een te hoog voltage voor de regio’s om echt te kunnen werken. En op deze manier is het nationale kader gewoon weer bediend door aanhoudende blindheid. En alles verandert weer eens om hetzelfde te blijven.

De afgelopen jaren blijven we over hetzelfde probleem struikelen: het Grote Misverstand over de term “nationalisme”. Nationalisme is onvermijdelijk. Iedere nationale staat heeft nationalistische trekken. “The nation-state is so dominant today that it seems natural.” (Gideon Rose, “What’s Inside. Nationalism drove some of the greatest crimes in history. Now it’s back with a vengeance.” Foreign Affairs, March/April 2019). En het is juist het soort nationalisme geweest, dat uitgaat van de dominante staat, dat ook impliciet als normaal of gegeven en daarom niet verdacht wordt geacht, waar de meest gevaarlijke historische (veelal fascistische en imperialistische) situaties uit zijn voortgekomen. Want vaak gaan juist die krachten die toewerken naar centralisme en nationale eenheid ten koste van minderheden en/of regio’s. Als die dan beginnen te piepen en te kraken, dan schreeuwt men opeens “nationalisme!” Maar de meeste mensen hebben niet door hoe nationalistisch ze zelf eigenlijk zijn. Is het zo gezond of vanzelfsprekend, bijvoorbeeld, om op de barricade te gaan voor de vermaledijde figuur van Zwarte Piet of voor het behoud van de “negerzoen” als naam van een traditioneel banketbakkersdingetje? “Blijf van onze tradities af!”, schreeuwt de gestreste nationalist. Is het zo gezond of vanzelfsprekend om trots te zijn op de familie van Oranje als u zelf Koekebakker heet? Of om trots op het journaal te verkondigen dat “Nederland” er weer een gouden plak bij heeft omdat het een of andere individu een persoonlijke prestatie heeft “neergezet” op een internationaal sportevenement? Dat is toch eigenlijk ook ridicuul? Want welke eer kan de patatvreter op de bank daar aan ontlenen behalve zijn nationale trots? Ja, zeggen mensen als Macron en Trump dan, maar dat is “patriottisme”. Oké dan, waar houdt patriottisme dan op en begint nationalisme? Als je een uiting of aspect van nationalisme deelt of goedkeurt, dan noemt de meerderheid het al gauw “vaderlandsliefde”. Dat zou waardevrij zijn of liever gezegd positief. Deel je niet in die identiteit, dan noem je het nationalisme. De beschuldiging komt al gauw aan het adres van een minderheid die gebukt gaat onder het nationalism of, sorry, het “patriottisme” van de meerderheid. Het is zinloos om de realiteit van nationalisme aldus te verbloemen of te ontkennen: je kunt er beter voor zorgen dat de eigenschappen en implicaties ervan leiden tot hogere mate van democratisch participatie en inclusiviteit (zoals in het Catalaanse geval volgens mijn mening).

Het thema is uitgebreid aan bod gekomen in voornoemde editie van Foreign Affairs over The New Nationalism. In dat tijdschrift betoogt Andreas Wimmer dat de eigentijdse strijd niet gericht is tegen nationalisme op zich maar voor de bevordering van de inclusieve versies ervan. Volgens Jill Lepore staan we tegenwoordig niet voor de uitdaging “to resist nationalism but to reappropriate it”; Kwame Anthony Appiah bestrijdt de veronderstelling dat nationalisme en cosmopolitanisme elkaar niet zouden verdragen – zoals de mensen van VOLT lijken te denken –– , als een misvatting omdat cosmopolieten (en dus mutatis mutandis ook Europolitieten) ook gewoon geloven in de mogelijkheid van meervoudig genestelde identiteiten (“multiple nested identities”). “What the past few years have witnessed”, betoogt Jan-Werner Müller, “is not the rise of nationalism per se but the rise of one variant of it: nationalist populism.” (Voor al deze verwijzingen en meer, zie dus Foreign Affairs, March-April 2019 issue, The New Nationalism).

Terug naar VOLT. Ook uit een interview met een ander prominent lid van VOLT, Fernando Savater, blijkt de overtuiging dat de Spaanse afdeling van de nieuwe pan-Europese partij zou moeten werken vanuit de sterke eenheid van Spanje. “En este sentido, [Savater] se ha mostrado crítico con las políticas que dividen a la ciudadanía según una de sus múltiples identidades y ha asegurado que “el mejor argumento a favor de una España unida es una Europa unida”. (https://cronicaglobal.elespanol.com/politica/savater-apoya-jovenes-europeistas-parlamento-europeo_236883_102.html). Het gekke is dat ze zodoende aansturen op dezelfde impasse als die veroorzaakt is door de innerlijke discrepantie van de Spaanse grondwet van 1978: Spanje is een ondeelbare eenheid die bestaat uit meerdere nationaliteiten. Zo wordt geprobeerd hetzelfde probleem van de Catalaanse Kwestie op Europees niveau nog eens te reproduceren. In dit geval geven de behaalde resultaten uit het verleden wel een garantie voor de toekomst. En die zijn ronduit slecht.

Voor het gewraakte artikel naar aanleiding waarvan dit stukje is geschreven, zie Víctor Vargas Llamas in gesprek met Julio Guinea, coordinator van Volt in Madrid, “El nacionalismo feroz de Catalunya no es problema de España, sino de Europa. Julio Guinea, coordinador de Volt en Madrid, reivindica el papel del primer partido paneuropeísta ante las amenazas que acechan a la UE” (El Periodico 14 april 2019).

Voor de visie van VOLT, verkiezingsprogramma en standpunten:
https://www.voltnederland.org/standpunten

Het kan zijn dat de mensen van VOLT niet helder genoeg zijn geweest in hun communicatie. Het kan ook zijn dat ze het probleem en de implicaties onvoldoende hebben overwogen. Daarom geef ik ze graag de volgende tips: bekijk bijvoorbeeld onze video met Carles Puigdemont (vimeo.com/327423737) om te vernemen hoe de Catalaanse democraten juist menen een verrijking te kunnen zijn voor de Europese democratie; of lees de uitgeschreven vertaling: http://www.lirb.nl/historia-the-historyliner/een-onafhankelijk-catalonie-college-tour-met-carles-puigdemont-studium-generale-groningen-nederlandse-ondertitels/); of lees zijn boek (Carles Puigdemont, De Catalaanse crisis. Een kans voor Europa. Gesprekken met Olivier Mouton, Lannoo: Tielt 2018).

Misschien hebben de mensen van DIEM25 het beter begrepen. Maar daar kun je in Nederland niet op stemmen.