Voor het goede voorbeeld moet je in Puglia zijn.
De Italiaanse coöperatieve supermarktketen “iper Coop” van “Coop Alleanza 3.0” verkoopt vanaf deze week gepelde tomaten in blik (de zogenaamde “pelati”) en gezeefde tomaten (de “passata”) in fles gemaakt van tomaten die geproduceerd zijn direct door Afrikaanse immigranten in eigen beheer en voor eigen rekening. Ze komen van een boerderij die Casa Sankara heet (waarover meer hieronder). De prijs is eerlijk en dus hoger dan die van de tomaten waar het bloed van de moderne slavernij aan kleeft (noot 1)
De grootschalige uitbuiting van immigranten, overwegend uit Afrikaanse landen, door een kapitalistisch zoniet ronduit mafioos koppelbazensysteem wordt tegenwoordig “Caporalato” genoemd, met verwijzing naar de activiteit van de “korporaal”, de koppelbaas die dagelijks de dagloners selecteert. Die arme landarbeiders zijn de “braccianti” die niks anders in de weegschaal te gooien hebben dan hun beide armen. De uitbuiting is schandalig: er is gerapporteerd dat de mensen in het veld slechts € 3 per uur verdienen (d.w.z. vaak een stukloon van die gemiddelde waarde) in plaats van de wettelijk verplichte € 11,50 en dat ze elke dag 10 uur achtereen moeten werken onder beestachtige omstandigheden in plaats van de voor het zware veldwerk normaal voorgeschreven 6 uur en 40 minuten met tenminste een rustdag in de week (zie noot 2). Ze betalen bovendien voor het vervoer van en naar de werkplek, de huur van hun krotten, matrassen, kookpotten enzovoorts, steeds aan diezelfde koppelbazen (noot 3).
De nu door mij geprezen supermarktketen weet dat er genoeg consumenten zijn die met hun koopgedrag het lot van de immigranten wil helpen verbeteren en tegelijkertijd de mafiose-kapitalistische uitbuiting van immigranten wil tegengaan.
Er is een voorgeschiedenis. De problematiek van de Caporalato spreidt zich uit over heel Italië met “hotspots” in vooral de streken waar tomaten en andere veldgewassen, inclusief granen, worden gekweekt. Het is de problematiek van de schrijnende uitbuiting van immigranten uit Africa (en voor-Azië) die in de mediterrane landen zijn blijven steken wegens het complete gebrek aan bereidwilligheid van de andere EU om ook hun verantwoordelijkheid te nemen. Frequent belichte misstanden rond het caporalato waren de laatste decennia vooaral gesitueerd in de landbouwgebeiden rond San Severo in Puglia, Gioia Tauro in Calabria en Agrigento en Gela in Sicilië. Maar de problemen komen ook elders voor in geheel Italië (zie noot 4), net als in andere mediterrane gebieden zoals met name in de “zee van plastic” van Almería in Andalusië, waar de kweekkassen gemaakt van halfdoorzichtig landbouwplastic tienduizenden hectaren beslaan (noot 5).
Een van de beruchte probleemgebieden in Italië is, zoals gezegd, het gebied rond San Severo in Foggia in Puglia. Daar woonden de talrijke immigranten onder erbarmelijke omstandigheden bijeen in krottenwijken. Met de stijgende toestroom van Afrikaanse immigranten die de Middellandse Zee zijn overgestoken groeiden de groepjes barakken in de laatste jaren uit tot ware “slaapstadjes” (zoals de “baraccopoli di Rignano Garganico”, de “Gran Ghetto”). Hun bevolking leeft iedere dag weer met de hoop om als “flexwerker” mee te mogen gaan met de “wervende” korporaal” voor een lange werkdag tegen een schamele vergoeding. Eigenlijk is hun situatie, zeg ik voor de historici onder ons, vergelijkbaar met die van de inheemse bevolking die eeuwenlang (en dan vooral in de 19e eeuw) in de extensieve graanbouw op de grote landerijen werkten, de “latifondi”, en in de “agrotowns” strikt gescheiden van de akkers in gammele woningen bijeen waren geschaard (zie noot 6).
In maart 2017 werd het Grote Ghetto in de omgeving van Rignano Garganico, na een brand en nog veel meer ellende, door de politie en de brandweer ontruimd en gesloopt. Daar zouden op dat moment zo’n 2000 tot 3000 landarbeiders hebben “gewoond”. Zij werkten overdags op de landerijen in de wijde omgeving. Door de ontruiming van de “Gran Ghetto” zijn veel van deze mensen verspreid geraakt. Inmiddels zijn sommigen ook weer opnieuw naar die plek teruggekeerd (noot 7). Maar toch is er nadien ook veel veranderd, dankzij een initiatief dat een paar jaar tevoren was gestart. Vanwege de publieke en politieke ophef, namelijk, en ongetwijfeld ook deels uit oprechte verontwaardiging, hebben de bestuurders van de bestuursregio Puglia maatregelen genomen om de misstanden te bestrijden. Dat hebben ze gedaan door bestaande initiatieven die de positie van de immigranten beschermen en verbeteren verder te ondersteunen. Zo hebben ze een omvangrijke productie-eenheid in licentie gegeven aan de vereniging “Ghetto out – Casa Sankara” voor gebruik door een groeiende groep van zeker 300 landarbeiders, met zeker 11 Afrikaanse nationaliteiten, die nu op het erf wonen en werken. Het areaal besloeg in 2017 reeds zo’n 20 hectaren dat gebruikt werd voor tarwe, tomaten en druiven. De vereniging wordt voorgezeten door Hervé Papa Latyr Faye uit Senegal (zie noot 8).
Casa Sankara is vernoemd naar de revolutionaire president Thomas Sankara. Hij is in 1983 tot president verheven door een groep collega-militairen die hem uit huisarrest bevrijdden; deze groep, en hijzelf, zouden hebben kunnen rekenen op een grote achterban bij het algemeen publiek. In 1984 berichtte de ambassade van de VS: “His domestic message, delivered in his continuous travels throughout the country, is one of fairness, equality, rights of the poor, liberation of women from treatment as chattel, and power to the people” (geciteerd in Brian J. Peterson, Thomas Sankara: A Revolutionary in Cold War Africa, Indiana University Press: 2021, p. 2). Vanwege zijn revolutionaire hervormingen, die natuurlijk op uiterst linkse leest waren geschoeid, wordt hij door velen ook tegenwoordig nog bejubeld als een Afrikaanse “Che Guevara”. Hij voerde een felle emancipatiestrijd van zijn land aan de bovenloop van de Voltarivier, dat van nu af aan bekend zou staan als Burkina Faso, waarmee hij zich keerde tegen de dragers van het neokolonialisme. Daar vielen uiteraard spaanders (bijvoorbeeld vanwege het vervallen van de juridische veronderstelling van onschuld). Maar er stond veel op het spel: “Imperialisme is uitbuiting”, zou hij hebben gezegd. “Die manifesteert zich niet slechts in gewelddadige vorm, zoals wanneer gewapende mannen komen om een gebied te veroveren. Nee, vaak manifesteert imperialisme zich in de vorm van leningen, voedselhulp, chantage. Vandaar ons doel: een systeem bevechten dat een kleine groep mensen in staat stelt om de gehele mensheid te beheersen” (de bron van deze herhaaldelijk weergegeven verklaring is me onbekend). Thomas Sankara werd in 1987 vermoord (noot 9).
Het is toepasselijk dat het eerste eigen boerenbedrijf van Afrikaanse arbeidsmigranten is vernoemd naar deze pan-Afrikaanse vrijheidsstrijder. Want de betrokkenen hebben eindelijk enige mate van vrijheid, rechtvaardigheid en waardigheid herwonnen (zie noot 10).
Ik zei het: er is een voorgeschiedenis van de eerlijke tomaten. In Puglia waren vanaf september 2019 reeds op vele plaatsen de blikjes gepelde tomaten met het keurmerk NoCap te koop, welke naam natuurlijk slaat op No-Caporalato. Dat was een project van de Kameronees Yvan Sagnet in samenwerking met de “Gruppo Megamark di Trani” die met 500 supermarkten in Puglia opereert. De “pelati” van NoCap komen van producenten die zich houden aan de regels van een convenant dat de uitbuiting van illegale immigranten uitsluit (inz. een cooperatie van producenten in Rignano Garganico) (zie noot 11). Bovendien zijn de tomaten van NoCap biologisch verantwoord gekweekt en binnen 24 uur na de oogst ingeblikt. Dat geldt in ieder geval voor de NoCap “pelati” van Goodland, waarvan de blikken in Italië online worden aangeboden voor 1,15. Een standaard flesje gezeefde tomaten (“passata”) van Goodland met het NoCap keurmerk kost dan € 1,75 (noot 12).
Het nieuwtje van de week betreft de tomaten van het merk R’Accolto (een dubbelzinnige verwijzing naar “raccolto” = “oogst” en “accolto” = “welkom ontvangen zijnde”) waarbij de apostrof ook kan worden gelezen als het punt van een “i” in het woord “Riaccolto”. Dat laatste verwijst naar “riaccogliere”, opnieuw “welkom thuis heten”; “Riaccolto” betekent hier niet alleen “thuisgekomen zijn” maar ook, en in dit geval vooral, iets “herwonnen” hebben, te weten de Vrijheid. Daarom staat op de blikjes dat de tomaten zijn geproduceerd op “het Land van de Vrijheid”. Dat wil zeggen de vrijheid van uitbuiting door de kapitalisten en de mafia van de “Caporalato”. Het zijn de producten die gemaakt zijn van de tomaten die, zoals het bericht van deze week verteld, geproduceerd zijn door de vrije Afrikanen op de grote coöperatieve boerderij van Casa Sankara.
Ik zou zeggen: vooral opschalen, opdat ook in Nederlandse supermarkten spoedig deze eerlijke “pelati” en “passate” te koop zullen zijn!
Zie ook de video “Riaccolto, il pomodoro del riscatto” (22 febbraio 2021 – Antenna Sud – canale 13).
Noot 1. De aanleiding van dit schrijven is het bericht van de lancering van het merk Riaccolto, waar verderop in het stuk nader op in wordt gegaan: Michele Pennetti, “Foggia, da schiavi a produttori di pelati: il riscatto degli immigrati che sfidarono la mafia dei caporali”, Corriere del Mezzogiorno, 19 februari 2021 (https://corrieredelmezzogiorno.corriere.it/bari/cronaca/21_febbraio_18/foggia-schiavi-produttori-pelati-riscatto-immigrati-che-sfidarono-mafia-caporali-1a4602e2-721a-11eb-b8c0-29bca4a97353.shtml).
Noot 2. Verklaring van Yvan Sagnet of van Lucio Cavazzoni –– het was me niet geheel duidelijk maar ze maken beiden deel uit vanb hetzelfde project –– in een artikel van Ilaria Vesentini, “Goodland lancia i pomodori pelati senza la piaga del caporalato”, Il Sole 24 Ore, 11 december 2019: “il caporalato ha imposto un modello in cui le persone nei campi si pagano 3 euro lordi l’ora e non 11,5 euro e si fanno lavorare 10 ore al giorno in condizioni animalesche, non 6 ore e 40 minuti con un giorno di riposo alla settimana, come da norma” (https://www.nocap.it/2020/01/08/goodland-lancia-i-pomodori-pelati-senza-la-piaga-del-caporalato/)
Noot 3. Voor een uitgebreid online verslag van het dagelijks leven in het sloppenkamp met de getuigenis uit september 2019 van een “bewoner” uit Sierra Leone, voorzien van foto’s en video’s, zie Pamela Kerpius,”Going Homeless In Gran Ghetto”, Migrants of the Mediterranean, 16 october 2019 (http://www.migrantsofthemed.com/motm-exclusive-going-homeless-in-gran-ghetto). Daar vinden we ook de verwijzing naar haar verslag van 22 augustus 2018 met getuigenissen van Afrikanen in het soortgelijke sloppenkamp in het Borgo Mezzanone ghetto (http://www.migrantsofthemed.com/motm-update-the-quality-of-lives).
Noot 4. Voor mijn weergave van de verspreiding van het probleem van de caporalato als manifestatie van de infiltratie van de “agromafia” in de Italiaanse landbouw, baseer ik me op diverse krantenberichten in de afgelopen jaren en, meer systematisch, op de bevindingen van het onderzoek terzake van van de Italiaanse vakbond CGIL uit 2014: L’Osservatorio Placido Rizzotto, red., Agromafie e Caporalato. Secondo rapporto, CGIL / FLAI, Roma 2014).
Enkele voorbeelden van de krantenberichten en online publicaties zijn:
Tobias Jones and Ayo Awokoya, “Are your tinned tomatoes picked by slave labour? How the Italian mafia makes millions by exploiting migrants”, The Guardian 20 juni 2019 (https://www.theguardian.com/world/2019/jun/20/tomatoes-italy-mafia-migrant-labour-modern-slavery)
Ellen den Hollander, “Wie tomaten koopt, opent een blik vol tranen en pijn”, AD, 7 november 2019, ter aankondiging van een uitzending van het televisieprogramma Keuringsdienst van Waarde op die dag: https://www.ad.nl/koken-en-eten/wie-tomaten-koopt-opent-een-blik-vol-tranen-en-pijn~a5805bba/
Anouk Franck, Werk aan de winkel voor Aldi, Lidl en PLUS. Uitbuiting van arbeiders in produktieketens is hardnekkig, Oxfam Novib 2019 (https://www.oxfamnovib.nl/Files/rapporten/2019/20191010
%20samenvatting%20Aldi,%20Lidl%20en%20PLUS%20scoren%20onvoldoende%20op%20mensenrechten.pdf)
Vooral over de Mar de plastic van Almería: Henk Thielkens, “Hoe supermarkten mensen ‘nekken'”, Menskracht, 13 juli 2018
(https://samenwerken.pleio.nl/groups/view/58089420/menskracht/blog/view/58089828/hoe-supermarkten-mensen-nekken).
Noot 5. Voor de omvang van het gebied en de groei vanaf 1963:
Noot 6. Voor de kapitalistische “latifondi” verwijs ik selectief naar een paar klassieke werken over latifundisme, eerst in Italië:
Frank M. Snowden, Violence and Great Estates in the South of Italy. Apulia, 1900-1922, Cambridge University Press: Cambridge etc. 1986;
Marta Petrusewicz, Latifondo. Economia morale e vita materiale in una periferia dell’Ottocento, Marsilio Editori: Venezia 1989;
Anton Blok, The Mafia of a Sicilian Village, 1860-1960. A Study of Violent Peasant Entrepreneurs, With a Foreword by Charles Tilly, Waveland Press: Prospect heights, Illinois 1974.
En voor vergelijkbare patronen in de agrarische sociale geschiedenis van Zuid-Spanje:
Edward E. Malefakis, Agrarian Reform and Peasant Revolution in Spain. Origins of the Civil War, Yale University Press: New Haven & Londen 1970
Juan Martinez-Alier, Labourers and Landowners in Southern Spain, St. Anthony’s Publications no.4, George Allen and Unwin: London 1971;
Noot 7. Zie de verwijzingen in de noten 3 en 4. Kritische beoordeling van het overheidshandelen en -nalaten met verdere verwijzingen: Matt Hermers, “Solidariteit met Afrikaanse landarbeiders in Italië na ontruiming kamp”, Supermacht, 7 maart 2017
(https://www.supermacht.nl/2017/03/07/solidariteit-met-afrikaanse-landarbeiders-in-italie-na-ontruiming-kamp/).
Noot 8. Informatie is ontleend aan een verklaring van de mede-oprichter en voorzitter van de vereniging Papa Latyr Faye (Hervé) van 24 januari 2017 (weergegeven op https://archiv.forumcivique.org/artikel/landwirtschaft-und-migration-casa-sankara-2611/) De vereniging heeft een eigen facebook pagina: CASA Sankara Associazione Ghetto Out
Noot 9. Er is nét een nieuwe politieke biografie van Thomas Sankara verschenen: Brian J. Peterson, Thomas Sankara: A Revolutionary in Cold War Africa, Indiana University Press: 2021. De geschiedenis van Thomas Sankara was tot dusver in de grote lijnen algemeen te achterhalen maar natuurlijk in het geheel niet zonder partijdigheid. De Nederlandstalige Wikipedia wijst nadrukkelijk op het autoritaire karakter van zijn marxistisch-leninistische revolutie (inz. de omgekeerde bewijslast) terwijl bijvoorbeeld de Italiaanstalige Wikipedia pagina veel meer ingaat op de, zullen we zeggen, volgens links georienteerd publiek meer “heilzame” bijdrage. In Italië is Sankara zeer populair: zo heeft de Napoletaanse straatartiest Jorit Agoch (Jorit Ciro Cerullo) in het kader van zijn reeks “de menselijke volksstam”, een kolossaal portret van hem geschilderd op een muur in een buitenwijk van Napels, en wel als deel van een dubbelportret, waarbij de Afrikaanse Ché Guavara de bovenste helft van de muur beslaat en het een meisje uit Mali dat onlangs verdronken is in de Middellandse Zee, Kukaa genoemd, in het onderste deel is afgebeeld. Zie hiervoor het weblog artikel van Buona Palma Campania van 17 juni 2019 “Jorit Agoch: la sua arte fa vibrare Palma Campania” (https://www.buonapalmacampania.it/jorit-agoch-la-sua-arte-fa-vibrare-palma-campania/). Of zie: https://www.facebook.com/joritgraffiti/photos/a.590731567739702/2226064854206357/?type=3&theater). Ook in Frankrijk wordt de persoon opzichtig geëerd, en wel in een eveneens kolossale muurschildering in een buitenwijk van Parijs: “Huge mural of Thomas Sankara mural being put up in Ivry-Sur-Seine, a suburb of Paris with historic support for the French communist party” (https://www.reddit.com/r/communism/comments/9sm2qp/huge_mural_of_thomas_sankara_mural_being_put_up/). Zie ook: M. Fr., “Ivry-sur-Seine: une fresque en hommage à Thomas Sankara. Cette fresque est réalisée trente et un ans presque jour pour jour après l’assassinat de l’homme politique burkinabé.”, Le Parisien 19 octobre 2018 (https://www.leparisien.fr/val-de-marne-94/ivry-sur-seine-une-fresque-en-hommage-a-thomas-sankara-19-10-2018-7923510.php). De kunstenaar schijnt “Vinci Vince” te worden genoemd; de opdrachtgever was Mehrez Mraidi “responsable de l’association Kinkiliha qui a pour objectif l’émancipation pour les plus jeunes dans les quartiers de la ville” (http://www.street-heart.com/PM-D94200-17%20Vince%20Ivry.htm).
Noot 10. “Da schiavi a produttori di pomodoro. Da clandestini delle campagne a protagonisti di una filiera che al punto uno prevede il rispetto delle regole. Da vittime dei caporali a loro concorrenti. Le centinaia di migranti africani di undici nazionalità che vivono a Casa Sankara, l’immensa rimessa ristrutturata a San Severo dalla Regione per cancellare la vergogna della baraccopoli di Rignano Garganico, finalmente vedono realizzato il loro sogno” (Pennetti 2021, zie noot 1: https://corrieredelmezzogiorno.corriere.it/bari/cronaca/21_febbraio_18/foggia-schiavi-produttori-pelati-riscatto-immigrati-che-sfidarono-mafia-caporali-1a4602e2-721a-11eb-b8c0-29bca4a97353.shtml)
Noot 11. De producenten die leveren aan NoCap maken gebruik van de arbeid van een 40-tal arbeiders uit de omgeving van Foggia, een 20-tal van de “Ghetto’s” die nog bestaan in Borgo Mezzanone en Cerignola aangevuld met wat lieden van Casa Sankara. Maar allemaal genieten deze arbeiders nu goede arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden. “Con il progetto «NoCap» vengono rispettati i diritti dei migranti ai quali vengono assicurati «contratti nazionali, dignitose strutture per alloggi, con acqua, luce e gas», mezzi di trasporto adeguati, visite mediche, dispositivi di sicurezza sul lavoro (scarpe antinfortunistiche, tute, guanti, mascherine) e bagni chimici nei campi di raccolta. Nel foggiano sono stati selezionati una quarantina di braccianti per la raccolta dei pomodori e una decina vengono dal ghetto di Borgo Mezzanone, altrettanti dal ghetto di Cerignola mentre alcuni provengono da Casa Sankara di San Severo.” (Fausta Chiesa, “Caporalato, un arresto a Potenza. E in Puglia nasce il bollino «No Cap»”, Corriere della Sera, 28 september 2019: https://www.corriere.it/buone-notizie/19_settembre_28/caporalato-arresto-potenza-puglia-nasce-bollino-no-cap-8dea3828-e1e1-11e9-a114-86d8f3deb29e.shtml)
Noot 12. Voor mijn voorbeeld van de online verkrijgbare producten met het keurmerk NoCap van van GoodLand, zie:
https://www.italianwhim.it/prodotto/pomodori-pelati-interi-biologici-no-cap/. Tevens in noot 2 voornoemd artikel van Vesentini (https://www.ilsole24ore.com/art/goodland-lancia-pomodori-pelati-senza-piaga-caporalato-ACmg5Z4?refresh_ce=1).
