Zojuist is besloten dat de resten van Francisco Franco zullen worden weggehaald uit het monument “De Vallei van de Gevallenen” om te worden herbegraven op een nog nader te bepalen plaats (o.a. https://www.lavanguardia.com). De fascistische dictator, die met geweld een einde heeft gemaakt aan de democratische Tweede Republiek van de 1930er jaren, is, zo mag ik best zeggen (met o.m. Paul Preston, The Spanish Holocaust. Inquisition and Extermination in Twentieth Century Spain, London 2012; Raymond Carr, The Spanish Tragedy. The Civil War in Perspective, London 1977; Stanley G. Payne, The Franco Regime 1936-1975, London 1987), hoofdverantwoordelijk voor honderdduizenden slachtoffers tijdens de Spaanse Burgeroorlog en de daaropvolgende dictatuur. Onder zijn leiding is het nationale monument gebouwd. Er zouden 46.000 gevallenen zijn begraven, waaronder ook republikeinen voor zover duidelijk was dat die tegenstanders tenminste katholiek waren. Het monument moest doorgaan voor een gedenkplaats gericht op vrede maar het is toch vooral een plaats gebleven waar Francisco Franco en de zijnen werden vereerd (inclusief zijn voorganger, de dictator Primo de Rivera). Daar is niets aan veranderd, ook niet na de restauratie van het koningschap overeenkomstig de laatste wensen van de dictator zelf. Krachtens de wet op de collectieve herinnering van 1977 mag er geen beschuldigende vinger meer mogen gewezen naar de betrokkenen in de burgeroorlog en de dictatuur. De fascisten zijn na de transitie tot een parlementaire democratische monarchie dan ook geheel buiten schot gebleven (Victor Alba, Transition in Spain. From Franco to Democracy, New Bruswick 1978; Paloma Aquilar, Memory and Amnesia. The Role of the Spanish Civil War in the Transition to Democracy, New York & Oxford 2002; Ramón Cotarelo, Memoria del franquismo, Tres Cantos 2011, Ramón Cotarelo & José Manuel Roca, La antitransición. La derecha neofranquista y el saqueo de España, Valencia 2015). Daarom kan het nu gebeuren dat er veel protest is, van ogenschijnlijk nette mensen met stropdassen of parelkettingen, tegen de opgraving van de stoffelijke resten van de fascistische schurk. Er is jarenlang voor gepleit, niet alleen of zelfs zozeer door de politici van de PSOE (die nog al eens in coalitie zijn getreden met de PP) als wel en vooral door de rechter Garzón die zo onderhand de gesel is gebleken van conservatief Spanje (zie bijv. https://nos.nl/…/2070295-franco-s-tombe-moet-weg-uit-de-val…; verder doel ik op de Gürtel affaire van corruptie en machtsmisbruik waarin tientallen centrum-rechtse politici blijken te zijn betrokken; voor de inconsequente opstelling van de PSOE, zie El Pais d.d. 8 october 2013).

Franco’s nabestaanden zijn laaiend. Francis Franco, kleinzoon van de dictator en de man achter de stichting Fundació Nacional Francisco Franco (die een website hebben waar je misschien beter niet op moet klikken want dan kom je in een soort sluisje terecht; de PSOE zou de stichting overigens geheel willen verbieden, waarvoor zie https://www.ara.cat/cultura/Ofensiva-contra-simbols-del-franquisme_0_2049995043.html), waarschuwt de regering dat zij een “delict van plichtverzuim” begaan. Hij acht het besluit lafhartig want Franco en de zijnen kunnen zich niet meer verdedigen tegen de schennis, opportunistisch want de socialisten kunnen zich zo manifesteren als hervormers zonder échte problemen van Spanje aan te pakken en wraakzuchtig want ze halen hun gelijk in weerwil van de afspraken die in en na de transitie zijn gemaakt over de amnestie en de amnesie (bekijk zijn optreden op Antenna3: https://www.antena3.com/…/francis-franco-sobre-la-exhumacio…; het staat nu verder in alle kranten vandaag).
Door de transformatie van het mausoleum van Franco tot een monument van herdenking zal echter weinig goeds worden bereikt, vrees ik persoonlijk. De vallei der gevallenen lijkt me, voor zover ik dat kan nagaan zonder er te zijn geweest (maar zie bijv. Giles Tremlett, Ghosts of Spain. Travels Through a Country’s Hidden Past, London 2006, chapter 2), toch vooral een monument voor de overwinning van het fascisme – zelfs als je de leegte die door de exhumatie zal ontstaan zou opvullen met, zeg, een openbaar toilet, zou de plaats nog steeds beladen blijven. Bovendien wordt Franco met de herbegrafenis voor zijn aanhangers als het ware geheractualiseerd, nu als martelaar, en dat zullen we ongetwijfeld merken op zijn volgende plaats van bestemming. Misschien was het beter geweest om het monument te beroven van zijn predicaat “nationaal monument” en het te sluiten voor algemeen publiek? Hebben wij even mazzel dat we ons alleen druk hoeven te maken over de muur van Lunteren! (https://nos.nl/artikel/2219740-muur-van-mussert-wordt-rijksmonument.html).